Trong bối cảnh phát triển bùng nổ của Internet hiện nay, người dùng giờ đây không chỉ có thể tương tác được với website mà còn có thể giải quyết nhu cầu tìm hiểu của mình nhanh chóng và tiện lợi nhất mà không phải truy cập quá nhiều website. Đó đều là những lợi ích của thể thệ Web 3.0. Vậy, Web 3.0 là gì? Cùng tìm hiểu về thế hệ mạng internet này trong bài viết sau.
Lịch sử về Web 1.0 và 2.0
Vào năm 1990 khi mà Internet mới được thành lập, người ta vẫn chưa có định nghĩa Web 1.0 là gì mà chỉ đơn thuần gọi nó là mạng Internet để sử dụng. Lúc đó các trang web thường chỉ có thể thụ động cung cấp thông tin, chủ sở hữu website chính là những người đưa thông tin, còn những người sử dụng Internet chỉ có thể tiếp nhận thông tin trên đó mà sẽ không thể làm gì khác.
Darcy DiNucci là người đầu tiên đã nêu ra khái niệm về trang Web 2.0. Bà viết như sau:
“Web mà chúng ta hiện đang biết, vốn chỉ đơn giản là để tải về hình ảnh vào một cửa sổ trình duyệt tĩnh, đây chỉ là một phần rất nhỏ của web trong tương lai. Những dấu hiệu của Web 2.0 trong thời gian đầu đã xuất hiện dần dần, và chúng ta chỉ mới thấy được những bước đi đầu tiên. Web sắp tới có thể hiểu như là nơi mà các hành động xảy ra….”
Từ đó người ta đã định nghĩa ngược lại các website trong Internet từ trước thời 2.0 là Web 1.0.
Sự khác biệt lớn nhất giữa phiên bản Web 2.0 và Web 1.0 là khả năng tương tác. Web 2.0 chính là những website có khả năng tương tác tốt giữa người dùng và website. Bạn hoàn toàn có thể đăng ký tài khoản, bình luận, post video trên youtube cũng là những ứng dụng thường thấy nhất. Về phương diện kỹ thuật, các Web 2.0 tiến bộ hơn các Web 1.0 ở điểm đó là chúng có thể tách các yêu cầu gửi lên hệ thống và có các dữ liệu phản hồi riêng biệt, nó cũng giúp cho bạn không cần thiết phải phải load lại toàn bộ website để thực hiện thao tác bất kỳ.
Sự ra đời của thế hệ Web 3.0 – Semantic Web
Trong bối cảnh phát triển bùng nổ của Internet đầu thế kỷ 21, Web 2.0 đang dần dần bộc lộ những yếu điểm khi không thể đáp ứng được tất cả các yêu cầu của người dùng nhanh chóng. Người dùng Internet giờ đây sẽ không chỉ cần có thể tương tác nhanh chóng được với website mà còn yêu cầu làm sao để có thể giải quyết nhu cầu nhanh chóng và tiện lợi nhất mà người dùng không phải truy cập quá nhiều website. Vậy thì làm sao các website có thể giao tiếp nhanh chóng với nhau để phục vụ nhu cầu của người dùng?
Đáp án là cần phải có một chuẩn chung để các website thống nhất được với nhau nhằm trao đổi dữ liệu nhanh chóng và dễ dàng.
Semantic Web chính là một phong trào do Hiệp hội World Wide Web (W3C) dẫn đầu nhằm hỗ trợ tiêu chuẩn hóa các định dạng dữ liệu sử dụng chung trên Internet để giải quyết những vấn đề lớn của Web 2.0. Bằng cách khuyến khích về sự bao hàm của nội dung ngữ nghĩa trong các trang web, Semantic Web sẽ hướng đến việc chuyển đổi các nội dung trang web hiện tại bao gồm phần lớn các văn bản thường không có cấu trúc hoặc bán cấu trúc thành “dữ liệu web” một cách có ý nghĩa.
Người ta gọi phong trào Semantic Web như thế này là Web 3.0. Mục tiêu cuối cùng của Semantic Web chính là tạo ra các trang web mới thông minh, kết nối vạn vật(Internet of things) hòa nhập lại chung với nhau. Web 3.0 chính là là thế hệ thứ ba của mạng internet, đó là tầm nhìn về một mạng Internet thông minh không máy chủ bao gồm những web phi tập trung để kết nối với nhau. Một Internet là nơi mà người dùng có được quyền kiểm soát dữ liệu, danh tính và cả số phận của chính họ.
Nhờ có Semantic Web, Google hoàn toàn có thể nhanh chóng tìm thứ chúng ta cần, Spotify sẽ tự động tìm những bài hát mà chúng ta có thể thích nghe. Facebook cũng sẽ hiển thị quảng cáo những món đồ mà chúng ta đang có nhu cầu. Nói chung, ứng dụng hiện đại của Semantic Web đối với cuộc sống của chúng ta là vô hạn.
Tuy nhiên Internet vẫn còn có rất nhiều vấn đề mà Semantic Web vẫn chưa thể nào giải quyết, đó là việc ăn cắp dữ liệu. Người dùng cũng không thể kiểm soát dữ liệu của chính mình cũng như không lưu trữ được giá trị gốc của dữ liệu. Đã 30 năm tính từ khi Internet được ra đời, kiến trúc của dữ liệu của Internet vẫn dựa trên những máy tính độc lập mà vẫn không phải là một mạng lưới.
Dữ liệu của bạn hiện vẫn được lưu trữ và quản lý tập trung trên một máy chủ, mỗi khi các dữ liệu được gửi và truy xuất bởi một máy tính khách thì các bản sao dữ liệu sẽ được gửi đi nên bạn cũng hoàn toàn không thể kiểm soát được dữ liệu của bạn sẽ bị sử dụng làm gì. Trong thời đại ngày nay, dữ liệu riêng của cá nhân của bạn là thứ đáng giá nhất trên internet. Nhờ có những dữ liệu cá nhân của hàng tỷ người dùng mà Facebook và của Google đã vươn lên thành một trong những tập đoàn lớn nhất thế giới.
Sự phát triển của Web 3.0
Khởi đầu với sự phát triển của blockchain
Trong bối cảnh như thế này, blockchain dường như trở thành động lực rất lớn của Internet thế hệ tiếp theo, cái mà nhiều người đang gọi là Web 3.0. Blockchain đã đổi mới cách dữ liệu được lưu trữ và quản lý. Nó sẽ cung cấp một tập dữ liệu duy nhất được tập hợp quản lý chung. Lớp trạng thái duy nhất này cũng lần đầu tiên kích hoạt lớp định giá giá trị cho Internet. Nó là yếu tố cho phép chúng ta gửi dữ liệu theo cách được bảo vệ thông qua các bản sao, cho phép các giao dịch P2P sẽ thực sự mà không cần trung gian. Nền tảng của những Website đang được vận hành theo mô hình này sẽ được gọi là nền tảng Web 3.0 phi tập trung.
Không có khái niệm chính xác cụ thể nào là Web 3.0. Semantic Web hay là Web phi tập trung là những phương hướng phát triển hiện đại mà một số nhóm người cho rằng sẽ là chủ đạo của Internet thế hệ mới hiện nay chứ chưa phải là khái niệm Web 3.0 đã được thống nhất trên toàn thế giới. Sự khác biệt lớn nhất giữa khải niệm Semantic Web cũng như Web phi tập trung là Semantic Web không yêu cầu phải được xử lý dữ liệu phi tập trung. Chúng có thể là một hệ thống tập trung hoặc không tập trung.
Bản thân Internet of Things chính là kết quả của khả năng tương tác ngôn ngữ máy và AI cũng là kết quả của sự tương tác ngôn ngữ máy ở một mức độ nhất định. Nói dễ hiểu, không có Semantic Web thì IoT và công nghệ AI không thể ra đời.
Hệ thống Tokenized Network
Sẽ thật sự rất thiếu sót nếu Web 3.0 không có Tokenized Network. Một mạng lưới phi tập trung sẽ luôn cần một loại tiền điện tử sử dụng phi tập trung để các thành viên trao đổi giá trị, nếu như sử dụng một loại tiền điện tử tập trung như Paypal thì sự phi tập trung này của mạng là vô nghĩa. Tokenized Network có thể nói một cách dễ hiểu, đó là hệ thống kinh tế phi tập trung được dành riêng cho Internet thế hệ mới.
Sự khác biệt chính yếu (và quan trọng) của Tokenized Network so với một mạng lưới thanh toán tiền tệ thông thường là đảm bảo rằng các chi tiết giao dịch được bảo vệ trong toàn bộ vòng đời của giao dịch tại Blockchain.
Hãy tưởng tượng rằng Web 3.0 không có Tokenized Network sẽ giống như Blockchain mà không có Bitcoin. Sẽ không ai có được động lực chạy các nút để duy trì Blockchain cả.
Tổ chức Web3 Foundation
Viết tới đây, có lẽ các bạn đọc đã hiểu Web 3.0 là gì, nhưng thực tế nếu đặt ra một thách thức to lớn là ai đã xây dựng Web 3.0? Để có thể tạo nên cơ sở hạ tầng của Internet thế hệ mới sẽ cần rất nhiều tài nguyên và nhân lực, nhưng ai sẽ trả lương được cho họ để làm việc này ? May mắn thay, chúng ta hiện nay có Web3 Foundation, đó là một tổ chức hỗ trợ nuôi dưỡng và quản lý các công nghệ và ứng dụng mới trong các lĩnh vực giao thức phần mềm web phi tập trung, đặc biệt là những loại giao thức sử dụng các phương pháp mật mã hoá hiện đại để bảo vệ sự phân quyền.
Trước đây thì Web 3.0 chủ yếu đề cập đến các ứng dụng có thể cho phép người dùng tương tác với chuỗi khối Ethereum. Nền tảng Ethereum cũng cho phép các nhà phát triển xây dựng những ứng dụng phi tập trung (decentralized applications). Tuy nhiên với thị trường hiện nay, Web 3.0 còn có thể phát triển được các ứng dụng trên chuỗi khối Polkadot và Kusama.
Polkadot – giao thức truyền thông hàng đầu của Web3 Foundation
Polkadot (DOT) là một loại công nghệ đa chuỗi (Multi-Chain), không đồng nhất (heterogeneous) và hoàn toàn có thể mở rộng. Cho phép các Blockchain có thể kết nối với nhau để chia sẻ các dữ liệu để tạo thành một Network phi tập trung. Polkadot sẽ tập trung giải quyết hai vấn đề chính của Blockchain đó là khả năng tương tác cũng như khả năng mở rộng của mạng lưới.
Polkadot chính là một dự án mã nguồn mở và bất cứ ai cũng có thể tự do đóng góp nhiều nhất cho sự phát triển của nền tảng. Đối với Polkadot, Web3 Foundation là đơn vị có vai trò đóng góp tài chính lẫn công nghệ. Kusama (KSM) là một mạng lưới chuyên dụng của Polkadot đóng vai trò như là nơi phát hiện và cảnh báo bất kỳ lỗ hổng hoặc điểm yếu nào ở trên mạng lưới Polkadot. Đối với các nhà phát triển thì vai trò của Kusama là nền tảng minh chứng cho việc nâng cấp các thời gian chạy và quản trị trên chuỗi.
Có thể nói Kusama chính là phiên bản thử nghiệm của Polkadot tồn tại như là một mạng độc lập và nó cho phép các nhà phát triển chuỗi blockchain triển khai và thử nghiệm các phiên bản hay các ứng dụng trên mạng lưới này trước khi khởi chạy chúng ở trên Polkadot.
Kusama đã được thành lập vào năm 2019 bởi Gavin Wood, người sáng lập ra Polkadot đồng thời là đồng sáng lập và cựu CTO của Ethereum.
Web3 Foundation sẽ cung cấp nguồn quỹ tài trợ cho các dự án nghiên cứu và phát triển các phần mềm dựa trên Polkadot và Kusama lên tới 100.000 USD cho mỗi dự án. Để có thể nhận được mức tài trợ này, dự án cần có mã nguồn mở lớn và các giấy phép như GNU GPLv3, Apache 2.0.
Ngoài việc ủng hộ cho các dự án Web 3.0 ra thì chính Web3 Foundation cũng sẽ tự mình thực hiện các dự án nghiên cứu được bởi một nhóm nội bộ có trụ sở tại Zug (Thụy Sỹ) đồng thời cũng giúp phối hợp với các dự án chuyên ngành và giúp các nhóm nghiên cứu học thuật khác.
Nội dung nghiên cứu sẽ chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực liên quan nhiều đến hệ thống phi tập trung bao gồm:
- Bảo mật, Cryptography, chính sách web3.
- Thuật toán sử dụng phi tập trung: Đồng thuận và Tối ưu hóa.
- Nền kinh tế tiền điện tử và nền lý thuyết trò chơi.
- Networking.
- Kinh tế hành vi và tính khả dụng.
- Nghiên cứu phân tích những loại giao thức hiện tại, đưa ra các loại hình giao thức mới và cụ thể hóa.
- Nghiên cứu giao thức của mạng Polkadot.
Ưu điểm của Web 3.0
Không có trung gian
Trong một mạng lưới mạng phi tập trung, các giao dịch và dữ liệu được trao đổi một cách trực tiếp do đó dữ liệu và tiền của bạn không cần phải phụ thuộc vào một bên trung gian như là Facebook hay Paypal kiểm soát.
Ngăn chặn các vi phạm dữ liệu
Vì dữ liệu sẽ là do chính bạn kiểm soát. Rất khó để có thể tin tặc có quyền kiểm soát dữ liệu của bạn trừ khi hắn có thể khống chế được toàn bộ mạng. Những công ty như là Facebook và Google không thể bán dữ liệu của bạn cho cả bên thứ ba để kiếm lợi nhuận.
Dữ liệu trên mạng sẽ tồn tại mãi mãi
Trò chơi mà bạn đang ưa thích, nội dung tin nhắn hay bất kỳ dữ liệu nào ở trên Web 3.0 sẽ tồn tại chừng nào Internet còn đang hoạt động, không ai có quyền truy cập chúng và xóa bỏ.
Các dịch vụ khác sẽ hoạt động 24/7
Do các dịch vụ ở trên Web 3.0 không có một máy chủ cố định, chúng sẽ có thể hoạt động liên tục chừng nào mạng lưới còn tồn tại. Sự cố bị mất điện hay dữ liệu hay một máy chủ bị phá hoại cũng sẽ không thể khiến trò chơi yêu thích của bạn hiện nay bị tạm dừng.
Dân chủ
Internet sẽ trở nên cực kỳ dân chủ như nó đã từng. Không ai được quyền ngăn cản bạn truy cập vào mạng Internet. Bạn hoàn toàn có thể truy cập Internet vào bất kỳ thời điểm nào và bất kỳ nơi đâu.
Kết nối thông minh
Khả năng có thể gắn thẻ ngữ nghĩa của Web 3.0 sẽ cho phép Internet trở nên cực kỳ thông minh và được kết nối hơn. Người dùng cũng có thể sử dụng các thiết bị kết nối internet được gắn thẻ ngữ nghĩa của chung để cung cấp website phù hợp, trực quan và có thể cá nhân hóa kinh nghiệm. Nói một cách dễ hiểu, đó chính là lợi ích của sự kết hợp giữa IoT và công nghệ AI.
Những vấn đề hiện nay của Web 3.0
Tốc độ chậm
Internet hình thức phi tập trung có khả năng bảo mật và chống lỗi tốt hơn nhưng đồng thời thì nó cũng có tốc độ chậm hơn do cần phải chạy các nút xác thực. Lưu ý rằng một tốc độ giao dịch của tiền điện tử sẽ không phải là tốc độ truyền thông tin của Blockchain nhưng nó lại có mối quan hệ tương quan. Một giao dịch thực hiện trong Blockchain có thể nhanh chóng mang theo một lượng dữ liệu nhất định.
Không thân thiện với những người dùng mới.
Đa số các loại công nghệ phi tập trung hiện tại không thân thiện với những người dùng mới, người sử dụng phải có hiểu biết nhất định thiên về công nghệ Blockchain để có thể sử dụng. Quá trình chuyển đổi từ các web truyền thống sang web phi tập trung cũng sẽ phải diễn ra dần dần từ web truyền thống sang phi tập trung một phần rồi đến phi tập trung hoàn toàn để người dùng mạng Internet có thể thích ứng.
Mặc dù có khả năng là tương lai Internet sẽ là phi tập trung, nhưng những điều này không có nghĩa là các hệ thống tập trung sẽ bị loại bỏ đi hoàn toàn vì chúng vẫn cần thiết.
Lượng dữ liệu rác vô ích khổng lồ
Do dữ liệu tồn tại ở trên Blockchain mãi mãi nên chúng khiến cho Blockchain cũng ngày càng trở nên nặng hơn. Hơn thế nữa công nghệ Blockchain hiện đang yêu cầu mỗi nút phải tải toàn bộ dữ liệu Blockchain về cũng khiến cho tổng dung lượng của Blockchain ở trên toàn mạng lưới càng kinh khủng. Ví dụ như là Blockchain của Ethereum, nó đã có thể đạt kích cỡ 300 Giga byte vào ngày 19 tháng 9.
Khả năng mở rộng
Do vấn đề quan trọng về bảo mật, một hệ thống phi tập trung không thể tùy ý được mở rộng như một hệ thống tập trung. Những Blockchain đời đầu của các đơn vị Bitcoin hay Ethereum nổi tiếng là có khả năngđược mở rộng cực kỳ kém khiến cho các trang mạng chạy trên các Blockchain này thường xuyên bị chậm và tắc nghẽn. Đây là một vấn đề sống còn mà thế hệ Web 3.0 cần phải giải quyết nếu muốn đi vào thực tế.
Như đã nói ở trên, Web 3.0 hiện nay là một mạng lưới phi tập trung, nhưng mà một mạng lưới phi tập trung phải tồn tại một cơ chế thật đồng thuận để xác thực thông tin và khiến thành viên cũng có thể tin tưởng lẫn nhau, công nghệ Blockchain chính là một cơ chế đồng thuận để giải quyết vấn đề đó. Nếu như không có công nghệ Blockchain, giấc mơ về Web 3.0 sẽ cần phải hoãn lại cho tới khi tìm được một cơ chế đồng thuận đáng tin cậy hơn khác. Ngược lại, Web 3.0 cũng chính là một ứng dụng khác của Blockchain ngoài các loại tiền điện tử và lưu trữ dữ liệu.
Vẫn chưa rõ là sẽ mất bao lâu để Web 3.0 đi vào cuộc sống hằng ngày. Nhưng hiện nay có một điều chắc chắn, Web 3.0 sẽ thay đổi Internet mãi mãi. Chúng ta cũng có quyền mơ về một Internet nơi mà tất cả mọi người đều có quyền sở hữu dữ liệu của chính bản thân mình, nơi mà danh tính của chúng ta sẽ chỉ được tiết lộ khi nào chúng ta mong muốn. Hi vọng bài viết trên về Web 3.0 là gì đã mang đến cho bạn đọc những kiến thức hữu ích và đáng quý về mạng Internet mà chúng ta đang sử dụng hàng ngày.